TARİHİN DERİNLİKLERİNDE SAMSUN
Samsun, sadece Kurtuluş Savaşı’nın değil, aynı zamanda Anadolu’nun en eski yerleşimlerinden birinin merkezidir. Arkeolojik bulgular, şehrin tarih öncesi dönemlerden itibaren kesintisiz bir yaşam alanı olduğunu kanıtlamaktadır.
Amisos Tepesi’nde yapılan kazılarda ortaya çıkan kalıntılar, kentin geçmişinin M.Ö. 6. binyıla kadar uzandığını göstermektedir.
Bugün Samsun’un kimliği, bu tarihsel sürekliliğin üzerinde yükselir; geçmişin izleri, şehrin modern dokusuna hala yön verir.
AMİSOS: KARADENİZ’İN İLK MEDENİYET MERKEZİ
Samsun’un tarih öncesi dönemine damgasını vuran en önemli yerleşim Amisos’tur. Antik kaynaklara göre Amisos, Miletli kolonistler tarafından M.Ö. 7. yüzyılda kurulmuştur. Ancak bölgenin tarihi, bundan çok daha eskilere dayanır.
Amisos Tepesi’nde (bugünkü Baruthane Mahallesi) yapılan kazılarda mezar odaları, altın takılar, seramikler ve sikkeler bulunmuştur. Bu buluntular, Samsun’un o dönemde Karadeniz ticaretinde önemli bir liman kenti olduğunu gösterir.
Amisos halkı, Persler döneminde bağımsızlığını koruyarak kültürel çeşitliliğini sürdürmüştür. Daha sonra Pontus Krallığı döneminde kent, bölgenin başlıca yönetim merkezlerinden biri haline gelmiştir.
Arkeologlar, özellikle Amisos Tepesi Tümülüsleri’nin (Kral Mezarları) bölgenin aristokrat sınıfına ait olduğunu belirtmektedir (Kaynak: Samsun Arkeoloji Müzesi). Bu yapılar, dönemin zenginlik düzeyini ve sanat anlayışını gözler önüne sermektedir.
HİTİT’TEN BİZANS’A: KÜLTÜREL KATMANLARIN BULUŞMASI
Samsun’un tarih öncesi mirası yalnızca Amisos ile sınırlı değildir. Şehir, Hititlerden Bizans’a kadar birçok medeniyetin izlerini taşır.
M.Ö. 2. binyılda Hititlerin kuzey sınırına yakın bölgede bulunan Samsun, stratejik konumu nedeniyle ticaret yollarının kesiştiği bir merkezdi.
Hitit metinlerinde bölgenin adı “Tummana” olarak geçer. Bu, Samsun’un Anadolu medeniyetleri arasındaki etkileşimde erken dönemlerden itibaren yer aldığını gösterir.
Pers egemenliği döneminde (M.Ö. 6. yüzyıl), şehir önemli bir ticaret merkezi olarak gelişmiş ve “Amisos” adını almıştır. Ardından gelen Helenistik dönemde Pontus Krallığı, şehri başkent yapmasa da önemli bir yönetim merkezi olarak kullanmıştır.
Roma döneminde ise Samsun, “Amisus” adıyla imparatorluk topraklarına katılmış ve Karadeniz’in kuzey limanlarıyla bağlantı sağlayan bir ticaret üssü olmuştur. Bizans döneminde ise kent, “Simisso” olarak anılmış ve Hristiyanlıkla birlikte dini bir merkez haline gelmiştir.
Dönem Adı Öne Çıkan Özellik
Hititler (M.Ö. 2000) Tummana Kuzey ticaret yolları üzerinde yerleşim
Persler (M.Ö. 600) Amisos Ticaret ve yönetim merkezi
Pontus Krallığı (M.Ö. 300) Amisos Bölgesel başkent düzeyinde gelişme
Roma Dönemi (M.S. 1. yy) Amisus Liman ve ticaret üssü
Bizans Dönemi (M.S. 4. yy) Simisso Dini ve idari merkez
Osmanlı Dönemi (15. yy sonrası) Samsun Liman şehri kimliğinin yeniden doğuşu
OSMANLI VE CUMHURİYET DÖNEMİNDE TARİHSEL SÜREKLİLİK
Osmanlı döneminde Samsun, yeniden canlanan liman ticaretiyle bölgenin en önemli ekonomik merkezlerinden biri haline geldi.
Antik Amisos’un kalıntıları üzerine kurulan yeni Samsun, ipek, tütün ve tahıl ticaretinde önemli rol oynadı.
Evliya Çelebi, “Samsun’da liman pazarlarının canlılığı ve halkın denizle kurduğu bağ”dan bahseder (Kaynak: Seyahatname).
Cumhuriyet döneminde ise bu tarihsel miras, modern şehir planlamasına ilham verdi. Amisos Tepesi, Arkeoloji ve Mozaik Müzesi gibi yapılarla geçmiş, çağdaş bir anlayışla korunmaya başlandı.
Bugün Samsun, tarih öncesinden Cumhuriyet’e uzanan çok katmanlı yapısıyla Türkiye’nin kültürel hafızasında özel bir yere sahiptir.
AMİSOS’TAN GÜNÜMÜZE KÜLTÜREL MİRAS
Amisos’un kalıntıları, Samsun’un kimliğinde canlı bir hafıza olarak yaşamaktadır. Arkeolojik buluntular, kentteki müzelerde sergilenerek geçmişle bağ kurulmasını sağlar.
Amisos Tepesi’nden Panorama Müzesi’ne kadar uzanan alan, tarih tutkunları için bir açık hava arkeoloji parkı gibidir.
Ayrıca modern şehirleşme sürecinde, tarihsel kimliğin korunmasına yönelik bilinç artmıştır. Samsun Büyükşehir Belediyesi’nin son yıllarda yürüttüğü “Tarih Yolu” projesi, Amisos’tan günümüze uzanan rotayı turizme kazandırmayı amaçlamaktadır.
Bu çabalar, Samsun’un sadece bir sanayi ve ticaret kenti değil; aynı zamanda geçmişini koruyan bir kültür başkenti olma özelliğini güçlendirmektedir.
