Samsun Mutfağında Tatlının Yeri
Karadeniz mutfağı genel olarak tuzlu ve doyurucu yemeklerle bilinse de, Samsun tatlıları bu algıyı değiştirecek kadar zengindir. Bölgedeki tarım ürünleri, süt, tereyağı ve unun bol oluşu tatlı yapımında önemli rol oynar. Özellikle Bafra, Alaçam ve Çarşamba gibi ilçeler, tatlı çeşitliliğiyle öne çıkar.
Samsun’un tatlı kültürü, Osmanlı mutfağından ve Orta Asya Türk geleneklerinden izler taşır. Misafire ikram edilen tatlı, sadece lezzet değil aynı zamanda “gönül sıcaklığı” anlamı da taşır. Şimdi, Samsun’un üç klasik tatlısı olan Nokul, Katmer ve Sütlaça yakından bakalım.
Nokul: Samsun’un Geleneksel Misafir Tatlısı
Nokul, Samsun’un özellikle Bafra ilçesinde sıklıkla yapılan, cevizli ya da üzümlü iç harcıyla dikkat çeken bir hamur tatlısıdır. Bazı yörelerde “Bafra Nokulu” olarak da bilinir.
Hamur ince açılır, içine ceviz, üzüm veya tahin konularak rulo yapılır. Ardından dilimlenip fırınlanır. Ortaya çıkan hafif şekerli, kıyır kıyır bu lezzet, hem tatlı hem de çay yanında tuzlu atıştırmalık gibi tüketilebilir.
Nokulun bir diğer özelliği de uzun süre taze kalabilmesidir. Bu yüzden eskiden yolculuklara çıkanların çantasında mutlaka bulunurdu. Günümüzde Samsun’un birçok fırınında, özellikle Bafra ve Merkez ilçelerinde geleneksel usulle üretilen nokul bulmak mümkündür.
Kültürel bilgi: Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre nokul, “Coğrafi İşaret” tescili için başvurusu yapılan yöresel ürünler arasındadır.
Katmer: Çıtır Hamurun Tereyağıyla Dansı
Samsun’da “katmer” dendiğinde akla gelen, Gaziantep’teki şerbetli katmerden farklıdır. Samsun usulü katmer, daha çok sac üzerinde pişirilen, tereyağlı ve gevrek bir hamur işidir. Kahvaltılarda, çay saatlerinde veya özel günlerde sıcak sıcak servis edilir.
Hamurun ince açılması, bol tereyağıyla kat kat sarılması ve köz veya sacda pişirilmesi, bu tatlıya benzersiz bir doku kazandırır. Katmer, kimi zaman şeker serpilerek, kimi zaman peynir ya da fındıkla tatlandırılarak hazırlanır.
Özellikle Vezirköprü ve Havza bölgelerinde yapılan katmer, “köy sofralarının vazgeçilmez tatlısı” olarak bilinir. Günümüzde Samsun’un yerel lokantalarında ve fırınlarında geleneksel yöntemlerle yapılan katmer, turistlerin de ilgisini çekmektedir.
Bafra Sütlacı: Fırında Lezzetin Zirvesi
Bafra Sütlacı, Samsun’un en bilinen sütlü tatlısıdır. Türkiye genelinde ün kazanan bu tatlı, klasik sütlaçtan farklı olarak fırınlanarak hazırlanır. Üzeri hafifçe karamelize olur ve içi yoğun bir kıvamda kalır.
Gerçek Bafra Sütlacı’nın sırrı, doğal köy sütü ve taze pirinçle yapılmasında yatar. Geleneksel olarak bakır kaplarda pişirilir ve fırında nar gibi kızarana kadar tutulur. Bazı işletmeler lezzeti artırmak için vanilya ya da limon kabuğu da ekler.
Samsun’un Bafra ilçesindeki birçok tatlıcı, bu sütlacı günlük olarak hazırlar. Türkiye’deki birçok “geleneksel tatlılar festivali”nde de Bafra Sütlacı, Samsun’u temsil eden tatlı olarak sunulur (Kaynak: Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü).
Samsun’un Ünlü Tatlılarının Özellikleri
Tatlı Adı Ana Malzemeler Hazırlama Şekli İlçesiyle Özdeşleştiği Yer Servis Biçimi Tatlı Türü
Nokul Un, ceviz, üzüm, şeker Fırında pişirme Bafra Soğuk veya ılık Hamur tatlısı
Katmer Un, tereyağı, şeker Sac veya tava Vezirköprü, Havza Sıcak Hamur tatlısı
Sütlaç Süt, pirinç, şeker Fırında veya tencerede Bafra Soğuk Sütlü tatlı
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Samsun nokulu ile Bafra nokulu arasında fark var mı?
Evet. Bafra nokulu genellikle cevizli ve şekerli olurken, bazı bölgelerde tahinli veya üzümlü versiyonları da yapılır. Bafra usulü, daha gevrek ve bol iç harçlıdır.
2. Samsun’da en iyi sütlaç nerede yenir?
Bafra ilçesindeki yerel tatlıcılar, sütlacın orijinal tarifine sadık kalır. Özellikle “Meşhur Bafra Tatlıcısı” ve “Osmanlı Sütlaç Evi” gibi işletmeler yöresel lezzeti yaşatmaktadır (Kaynak: Samsun Ticaret Odası 2024 verisi).
3. Katmer tatlısı Samsun’da şerbetli mi yapılır?
Hayır. Samsun katmeri genellikle sade, tereyağlı ve şerbetsizdir. Ancak bazı modern işletmeler, isteğe göre hafif şerbet veya pudra şekeriyle sunum yapmaktadır.
Sonuç ve Öneri
Samsun’un meşhur tatlıları, kentin kültürel kimliğinin tatlı bir yansımasıdır. Nokulun nostaljik lezzeti, katmerin çıtırtısı ve sütlacın yumuşak kıvamı, her damak zevkine hitap eder. Bu tatlılar yalnızca sofraları değil, geçmişle bugünü de birbirine bağlar.
Samsun’a yolunuz düşerse, yerel fırınlarda sıcak katmerin, Bafra’da fırından yeni çıkmış sütlacın veya nokulun taze halini mutlaka deneyin. Geleneksel Samsun tatlıları, hem damağınızda hem de hafızanızda kalıcı bir iz bırakacaktır.
