Geleneksel Tariflerin Hafızası: Defterlerde Saklı Bir Kültür
Samsun mutfağının derin geçmişi, çoğu zaman bir büyükannenin sandığında veya bir annenin mutfak çekmecesinde duran el yazması tarif defterlerinde saklıdır. Bu defterler, sadece yemek yapma rehberi değil, aynı zamanda aile geçmişinin bir parçasıdır. Her sayfası, bir dönemin sofrasını, kullanılan malzemeleri ve pişirme tekniklerini anlatır.
Samsun’un özellikle Bafra, Vezirköprü ve Terme gibi ilçelerinde, evlerde bulunan bu defterler geleneksel mutfağın korunmasına katkı sağlar. İçlerinde yazılı tarifler, yalnızca “ne” pişirileceğini değil, “nasıl” pişirileceğini de anlatır. Bu yönüyle tarif defterleri, şehrin gastronomik hafızasının en değerli belgeleri arasında yer alır.
Kaybolan Lezzetlerin Peşinde: Eskiden Günümüze Sofralar
Samsun’un zengin mutfak kültürü, zamanla bazı yemeklerin unutulmasıyla değişime uğradı. Ancak aileden gelen tarif defterleri, bu kaybolan lezzetleri yeniden hatırlatıyor. Örneğin, “kaz tiridi”, “mısır pastası”, “hamsi kayganası” veya “yufkalı nokul” gibi eski tarifler, artık sadece bu defterlerde karşımıza çıkıyor.
Karadeniz’in iklimine ve Samsun’un tarımsal üretimine uygun malzemelerle hazırlanan bu yemekler, geçmişin sofra düzenini bugüne taşır. Samsun İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre, son yıllarda yerel halk arasında geleneksel tariflerin yeniden denenmesine yönelik ilgi artış gösteriyor. Özellikle gastronomi festivalleri ve yöresel yemek yarışmaları, bu eski tariflerin gün yüzüne çıkmasına olanak tanıyor.
Aşağıda, Samsun mutfağında sıkça adı geçen ancak modern sofralarda az rastlanan bazı geleneksel lezzetler yer almaktadır:
Yemek Adı Temel Malzemeler İlçe / Bölge Günümüzdeki Durumu
Kaz Tiridi Kaz eti, yufka, et suyu Vezirköprü Nadir yapılan
Mısır Pastası Mısır unu, yoğurt, tereyağı Alaçam Unutulmaya yüz tutmuş
Yufkalı Nokul Yufka, ceviz, şeker Bafra Yeniden popülerleşiyor
Hamsi Kayganası Hamsi, un, yeşillik Terme Mevsimsel tüketiliyor
Toyga Çorbası Yoğurt, buğday, nane Merkez Kırsalda yaygın
Bu yemeklerin ortak noktası, sade ama besleyici olmalarıdır. Defterlerde yazan ölçüler genellikle “bir avuç un”, “bir bardak yoğurt” gibi geleneksel anlatımlarla ifade edilir. Bu da tariflerin sadece yemek yapmayı değil, sezgisel mutfak kültürünü de yansıttığını gösterir.
Sözlü Kültürden Yazıya: Kadınların Mutfaktaki Hafızası
Samsun mutfağındaki aile tariflerinin büyük kısmı, kadınların emeğiyle günümüze ulaşmıştır. Özellikle yaşlı kuşaklar, annelerinden ve ninelerinden öğrendikleri tarifleri defterlere geçirerek gelecek nesillere aktarmıştır. Bu nedenle tarif defterleri, aslında kadınların el emeğiyle yazılmış kültürel bir arşivdir.
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Gastronomi Bölümü öğretim üyeleri tarafından yapılan araştırmalara göre, Samsun’da yaşayan 50 yaş üstü kadınların %70’i evlerinde el yazması tarif defteri bulunduruyor. Bu defterler, sadece yemek yapmayı değil, aile içindeki paylaşımı, bayram sofralarını ve komşuluk geleneklerini de simgeliyor.
Bugün gastronomi alanında yapılan akademik çalışmalar, bu defterlerin dijitalleştirilmesi gerektiğini vurguluyor. Çünkü her defter, Samsun’un yerel mutfağının bir sayfasını oluşturuyor ve kayboldukça, şehrin kültürel kimliğinden bir parça da eksiliyor.
Yeni Nesiller ve Dijital Arşiv Girişimleri
Modern yaşamla birlikte tarif defterlerinin yerini dijital platformlar almaya başladı. Ancak Samsun’da bazı yerel girişimler, bu geleneği koruma altına almayı hedefliyor. Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları ve Samsun Gastronomi Derneği tarafından yürütülen “Mutfak Mirası Samsun” projesi, eski tarifleri dijital ortama taşıyarak arşivlemeyi amaçlıyor.
Bu çalışmalar sayesinde hem gençler geçmişin lezzetlerini tanıyor hem de şehir gastronomisi ulusal düzeyde tanıtılıyor. Ayrıca, sosyal medya aracılığıyla paylaşılan eski tarifler, genç kuşakların ilgisini çekiyor. Böylece “aile defteri geleneği” modern araçlarla yeniden hayat buluyor.
Gastronomi turizmi açısından bakıldığında, bu tariflerin korunması Samsun’un marka değerine de katkı sağlıyor. Geleneksel yemeklerin restoran menülerine dahil edilmesi, hem kültürel hem ekonomik bir kazanım anlamına geliyor.
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Samsun mutfağında hangi geleneksel tarifler unutulmaya yüz tuttu?
Kaz tiridi, mısır pastası ve hamsi kayganası gibi tarifler artık çok az evde yapılıyor. Ancak gastronomi etkinlikleriyle bu yemekler yeniden hatırlatılıyor.
2. Aile tarif defterleri neden önemlidir?
Bu defterler, Samsun’un kültürel belleğini taşır. Her bir tarif, geçmişin sofra alışkanlıklarını ve yerel yaşam biçimini yansıtır.
3. Geleneksel tarifler nasıl korunabilir?
Yerel yönetimlerin, üniversitelerin ve gastronomi derneklerinin ortak çalışmalarıyla tariflerin dijital ortama aktarılması ve eğitimlerle yeni nesillere öğretilmesi gereklidir.
Sonuç: Samsun’un Lezzet Mirasını Korumak Bir Sorumluluk
Samsun mutfağında aileden gelen tarif defterleri, yalnızca yemeklerin değil, bir kültürün taşıyıcısıdır. Her satırında bir hikâye, bir gelenek, bir paylaşım vardır. Bu mirasın korunması, sadece gastronomi açısından değil, toplumsal hafıza açısından da önem taşır.
Günümüzde dijital dönüşümle birlikte bu defterlerin kaybolmadan arşivlenmesi büyük bir gerekliliktir. Samsun, geçmişin lezzetlerini geleceğe taşımayı başarırsa, yalnızca Karadeniz’in değil, Türkiye’nin gastronomik belleğinde kalıcı bir yer edinebilir.
DAHA FAZLA SAMSUN HABERİ İÇİN TIKLAYINIZ
