GİRİŞ
Samsun’un köylerinde kış, hem hazırlık hem de paylaşım mevsimidir. Yaz ve sonbahar aylarında yapılan yoğun çalışmalar, soğuk kış günlerinin rahat geçirilmesi için önem taşır. Odun kesmek, fındık toplamak, yakacak depolamak ve yiyecek hazırlamak köylülerin temel uğraşları arasındadır. Bu süreç, Samsun köylerinde kışın odun, fındık ve yakacak hazırlığı denilince akla gelen en belirgin geleneksel uygulamalardan biridir.
KIŞ HAZIRLIKLARININ ÖNEMİ: DOĞA KOŞULLARINA UYUM
Samsun, Karadeniz’in ılıman iklim kuşağında yer alsa da, iç kesimlerde kışlar sert ve yağışlı geçer. Özellikle Havza, Vezirköprü ve Ladik gibi yüksek bölgelerde uzun süren kış ayları köylüleri aylar öncesinden hazırlığa yönlendirir.
Bu bölgelerde doğa, insanı planlı ve dayanışma içinde yaşamaya zorlar. Her aile yaz bitmeden kışlık odununu keser, kurutur ve istifler. Fındık hasadı ise yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda kış için yakacak hazırlığının bir parçasıdır; çünkü kabuk ve dal parçaları sobada yakılır. Bu geleneksel döngü, hem doğaya hem emeğe saygı anlayışını yansıtır.
ODUN HAZIRLIĞI: GÜÇ, DAYANIŞMA VE DÜZEN
Samsun köylerinde kış hazırlığının ilk adımı odun kesimidir. Köylüler genellikle temmuz ve ağustos aylarında ormanlık alanlardan izinli şekilde odun toplar. Kimi zaman aileler imece usulüyle birbirine yardım eder. Bir gün bir ailenin odunu kesilir, ertesi gün diğerinin.
Kesilen odunlar güneşte kurutulur, daha sonra düzgünce dizilerek “odun yığını” yapılır. Bu yığınlar, köy evlerinin yanındaki özel bölmelere istiflenir. Islak odun yakılmadığı için odunların kuruması, kışın konforu açısından büyük önem taşır. Samsun Orman Bölge Müdürlüğü verilerine göre (2024), köylerde yıllık ortalama 15–20 ster odun tüketilmektedir. Bu da her hanenin ciddi bir hazırlık yapması gerektiğini gösterir.
FINDIK VE KABUKLAR: HEM GEÇİM KAYNAĞI HEM YAKACAK
Fındık, Samsun’un kıyı kesimlerinde hem geçim hem kültürel yaşamın merkezindedir. Özellikle Terme, Çarşamba ve Alaçam yörelerinde fındık hasadı ağustos ayında başlar. Aileler tarlalara birlikte gider, topladıkları fındıkları serip kurutur. Ancak Samsun köylerinde kışın odun, fındık ve yakacak hazırlığı denildiğinde, fındığın yalnızca ekonomik yönü değil, aynı zamanda pratik değeri de akla gelir.
Kabuğu ve dal parçaları, yakacak olarak değerlendirilir. Fındık fırınlarının ısınmasında, soba veya kuzine yakıtı olarak bu atıklar kullanılır. Bu yöntem, hem israfı önler hem de doğaya zarar vermeden enerji elde etmeyi sağlar. Bu nedenle fındık hasadı, aslında kışın yakacak planlamasının bir parçasıdır.
YAKACAK SAKLAMA VE KIŞA GİRİŞ RUTİNLERİ
Kış yaklaştığında Samsun köylerinde hummalı bir hazırlık başlar. Odunlar yeniden gözden geçirilir, ıslananlar ayıklanır. Fındık kabukları çuvallanır, kömür torbaları düzenlenir. Bazı köylerde “yakacak günü” olarak bilinen toplu çalışma günleri yapılır.
Kadınlar bu dönemde kurutmalık sebzeler, reçeller ve erişteler hazırlarken, erkekler yakacakları taşır ve depolar. Her işte bir düzen, yardımlaşma ve paylaşım vardır. Örneğin, yaşlı veya yalnız yaşayan biri varsa, komşular onun odunlarını birlikte taşır. Bu davranış, Karadeniz dayanışma kültürü içinde derin bir yer tutar.
Aşağıdaki tabloda Samsun köylerinde tipik bir kış hazırlığı süreci görülmektedir:
|
Hazırlık Türü |
Zamanı |
Uygulayan Kişiler |
Kullanım Amacı |
Sosyal Katkı |
|
Odun kesimi |
Temmuz–Ağustos |
Erkekler, gençler |
Isınma |
Dayanışma ve imece |
|
Fındık toplama |
Ağustos |
Tüm aile |
Geçim ve yakacak |
Ortak emek |
|
Fındık kabuğu biriktirme |
Eylül |
Kadınlar |
Soba ve fırın yakıtı |
Ekonomik tasarruf |
|
Yakacak depolama |
Ekim |
Aile bireyleri |
Kışa hazırlık |
Planlı yaşam |
|
Yardımlaşma günü |
Kasım |
Komşular |
Yaşlılara destek |
Toplumsal birlik |
Bu düzen, köy yaşamının ritmini belirler. Her adım, bir öncekinin devamı gibidir ve bu zincir dayanışma ile ayakta kalır.
TOPLUMSAL BAĞLAR VE GELENEKSEL PAYLAŞIM
Kış hazırlıkları sadece fiziksel değil, sosyal bir faaliyettir. Köylerde “odun kesme günleri” adeta küçük bayramlar gibidir. Kadınlar yiyecek hazırlar, gençler yük taşır, yaşlılar ise yönlendirici olur. Bu süreçte kuşaklar arası bilgi aktarımı da gerçekleşir.
Samsun 19 Mayıs Üniversitesi Halk Bilimi Araştırmaları’na göre (2022), köylerde yapılan bu ortak çalışmaların en önemli sonucu “topluluk bilincinin güçlenmesi”dir. İnsanlar yalnız olmadıklarını hisseder, yardımlaşma yaşamın doğal parçası haline gelir.
*Samsun köylerinde kışın odun, fındık ve yakacak hazırlığı* bu nedenle sadece bir hazırlık değil, aynı zamanda kültürel bir bağ kurma sürecidir.
SSS (SIKÇA SORULAN SORULAR)
1. Samsun köylerinde kış hazırlıkları ne zaman başlar?
Genellikle temmuz ayında odun kesimiyle başlar. Eylül ve ekim aylarında fındık kabukları ve yakacaklar hazırlanır, kasımda depolama süreci tamamlanır.
2. Fındık kabuklarının yakacak olarak kullanımı çevreye zararlı mı?
Hayır. Fındık kabukları doğal bir yakıt türüdür. Doğru şekilde kurutulduğunda çevreye zararlı duman yaymaz ve enerji tasarrufu sağlar.
3. Köylerde kış hazırlıkları nasıl bir dayanışma örneği oluşturur?
İmece usulüyle yapılan çalışmalar, komşuluk ilişkilerini güçlendirir. Özellikle yaşlı veya yalnız yaşayan kişilere destek olunur.
SONUÇ VE ÖNERİ
Samsun köylerinde kış hazırlıkları, hem ekonomik hem de kültürel bir dayanışma biçimidir. Odun kesimi, fındık kabuğu biriktirme ve yakacak depolama yalnızca hayatta kalma değil, toplumsal bağları koruma sürecidir.
Bu geleneklerin sürdürülmesi, bölgesel kimliğin yaşatılmasına katkı sağlar. Yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşları, Samsun köylerinde kışın odun, fındık ve yakacak hazırlığı gibi geleneksel pratikleri belgeleyip destekleyerek bu kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasına öncülük etmelidir.