Doğadan Gelen Sağlık: Samsun’un Bitkisel Zenginliği
Karadeniz’in yeşil kuşağında yer alan Samsun, yalnızca verimli tarım arazileriyle değil, doğadan gelen şifalı bitkileriyle de dikkat çeker. Isırgan otu, pazı ve kara lahana, hem yöresel yemeklerin vazgeçilmez malzemeleri hem de halk hekimliğinde önemli birer doğal ilaçtır. Samsun’un nemli iklimi, bu bitkilerin yıl boyunca güçlü ve besin değeri yüksek şekilde yetişmesini sağlar.
Son yıllarda yerel üreticiler, bu bitkilerin organik üretimine yönelerek hem iç pazarda hem de dış pazarda değer kazandırmaya başladı. Tarım ve Orman İl Müdürlüğü verilerine göre, özellikle kara lahana üretimi Samsun’un doğu ilçelerinde yıllık 8 bin tonun üzerindedir. Bu rakam, ilin bitkisel çeşitlilik açısından bölgedeki öncü konumunu pekiştiriyor.
Isırgan Otu: Doğanın Gizli Gücü
Samsun kırsalında bahar aylarında bolca yetişen ısırgan otu, yüzyıllardır halk arasında “temizleyici bitki” olarak bilinir. İçeriğindeki demir, kalsiyum, C vitamini ve antioksidanlar, bağışıklık sistemini güçlendirir. Halk arasında özellikle kan temizleyici, romatizma ve kansızlık tedavisinde destekleyici olarak kullanılır.
Samsun’un Terme ve Çarşamba ovalarında ısırgan otu, genellikle yoğurtlu çorba, börek içi veya kavurma şeklinde sofralara gelir. Ayrıca, kurutularak çay olarak tüketilmesi de yaygındır. Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi’nin 2023 yılı araştırmasına göre, ısırgan çayının düzenli tüketimi karaciğer fonksiyonlarını destekleyici etki göstermektedir.
Pazı: Besleyici ve Çok Yönlü Bir Yöresel Ürün
Pazı, Samsun mutfağında hem pratik hem de besleyici bir yeşillik olarak öne çıkar. Lif bakımından zengin olan pazı, sindirim sistemini düzenler ve düşük kalori değeriyle sağlıklı beslenme programlarında sıkça yer alır.
Bafra ve Kavak ilçelerinde pazı üretimi, özellikle yaz aylarında küçük aile işletmeleri tarafından yapılır. Evlerde en çok pazı sarması, pazılı börek ve zeytinyağlı kavurma olarak tüketilir. Geleneksel tariflerde genellikle zeytinyağı ve mısır unu gibi yöreye özgü malzemeler kullanılır. Bu da Samsun mutfağını diğer bölge mutfaklarından ayıran önemli bir detaydır.
Aşağıda Samsun’da en çok kullanılan üç şifalı yeşil yapraklı ürünün özellikleri tablo olarak verilmiştir:
Bitki Adı Yetiştiği İlçeler Öne Çıkan Vitaminler Kullanım Şekli Sağlığa Faydası Mevsimi
Isırgan Otu Terme, Çarşamba C, K, Demir Çay, kavurma, börek Bağışıklık, kan temizliği İlkbahar
Pazı Bafra, Kavak A, C, K Sarma, börek, kavurma Sindirim, enerji Yaz
Kara Lahana Asarcık, Ayvacık A, B6, C Çorba, dolma, turşu Kolesterol, soğuk algınlığı Kış
Kara Lahana: Samsun’un Kış Sofralarının Tacı
Kara lahana, Karadeniz mutfağının simgelerinden biridir. Samsun’un Asarcık, Ayvacık ve Vezirköprü ilçelerinde geniş tarlalarda yetiştirilen bu bitki, hem yemeklerde hem de turşularda başroldedir.
Yüksek lif ve C vitamini içeriğiyle bağışıklığı destekleyen kara lahana, özellikle kış aylarında vücudu hastalıklara karşı korur. Samsun mutfağında en bilinen tariflerden biri lahana çorbasıdır. Halk arasında “karalahana pancarı” olarak da bilinen bu yemek, mısır unu ve kuru fasulye ile pişirilerek doyurucu bir öğün haline gelir.
Ayrıca, kara lahananın haşlanmış yaprakları turşuluk olarak da değerlendirilir. Bu geleneksel saklama yöntemi, ürünün raf ömrünü uzatırken lezzetini korur. Samsun Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre, kara lahana turşusu üretimi özellikle Asarcık ilçesinde yılda 200 tonun üzerindedir.
Geleneksel Bilgelik ve Modern Bilim Buluşuyor
Samsun’da bitkisel ürünlere dair geleneksel bilgi, günümüzde bilimsel araştırmalarla desteklenmektedir. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi, yerel bitkilerin antioksidan özelliklerini ve besin değerlerini inceleyen projeler yürütmektedir. Bu çalışmalar, ısırgan, pazı ve kara lahananın yalnızca besin değil, aynı zamanda doğal ilaç kaynağı olduğunu kanıtlar niteliktedir.
Ayrıca, kentte kurulan organik pazarlar ve kadın kooperatifleri, bu ürünlerin doğrudan tüketiciye ulaşmasını sağlar. Böylece hem yerel ekonomiye katkı sağlanır hem de sağlıklı beslenme alışkanlıkları toplum geneline yayılır.
SSS (Sıkça Sorulan Sorular)
1. Isırgan otunu kimler tüketmemelidir?
Alerjik bünyeye sahip kişiler veya kan sulandırıcı ilaç kullananlar, ısırgan otu tüketmeden önce doktorlarına danışmalıdır.
2. Pazı çiğ olarak yenebilir mi?
Pazı, hafif haşlanarak veya buharda pişirilerek tüketildiğinde daha kolay sindirilir. Çiğ hali oksalat içerdiği için mide hassasiyeti olanlar dikkatli olmalıdır.
3. Kara lahana turşusunun besin değeri korunur mu?
Evet, turşu formunda C vitamini bir miktar azalsa da probiyotik açısından zenginleşir. Bu da sindirim sistemine olumlu katkı sağlar.
Sonuç: Samsun’un Yeşil Şifası Geleceğe Taşınıyor
Samsun, doğanın sunduğu zenginlikleriyle yalnızca gastronomik değil, aynı zamanda sağlık açısından da önemli bir potansiyele sahiptir. Isırgan otu, pazı ve kara lahana, hem geleneksel mutfağın hem de sağlıklı yaşam anlayışının vazgeçilmez parçalarıdır.
Bu ürünlerin korunması, doğru biçimde işlenmesi ve genç kuşaklara tanıtılması, hem yerel kültürün sürdürülebilirliği hem de halk sağlığının güçlenmesi açısından büyük önem taşır. Samsun’un doğal şifa kaynakları, yüzyıllardır olduğu gibi bugün de “doğadan sofraya sağlık” felsefesini yaşatmaya devam etmektedir.